Het beheer van een grasland lijkt zo vanzelfsprekend; even de maaier erover en het ligt er weer strak bij. Graslanden en hun beheer zijn echter boeiende onderwerpen met een lange historie. Tegenwoordig wordt grasland in historische parken en landgoederen steeds vaker omgevormd naar lang, bloemrijk grasland. Het verhoogt de natuurwaarde van het landgoed en levert een fraai beeld op. Daarnaast is bloemrijk grasland beter bestand tegen verdroging, onder andere door de diepe worteling van de kruiden.
Niet altijd past een welig groeiend bloemrijk grasland in het gewenste historische beeld. Soms is een strak gemaaid gazon gewenst. De aanwezigheid van lage, bloemrijke kruiden als madeliefje, brunel en ereprijs en vroegbloeiende stinzenbollen dragen bij aan de natuurwaarde in het gazon. Boerenkrokus levert al in februari waardevol stuifmeel op voor de eerste bijen en hommels.
Deyke van Donkelaar van Van Donkelaar groenadvies, een adviesbureau voor ecologisch en historisch groen, neemt je in dit artikel graag mee in de details.
Boerenkrokus levert al vroeg in het jaar stuifmeel aan hommels.
Het groot dikkopje is een vlindersoort die haar eieren op grashalmen legt.
Historie
Grasland werd in verschillende historische tuinstijlen als belangrijk structuurelement beschouwd. In de Formele stijl (ca 1500-1750) maaide men kunstig vormgegeven grasparterres met handzeis om het gras zo kort mogelijk te houden. Fraaie grasparterres zijn te bezichtigen in de formele tuinen van Paleis Het Loo.
Grasparterres in de tuinen van Paleis Het Loo, Apeldoorn.
In de Landschapsstijl (ca 1750-1870) vormden parkweiden een belangrijke schakel tussen het bos, de boomgroepen en slingerende vijverpartijen. Deze bloemrijke graslanden maakten onderdeel uit van de parkaanleg en werden gewaardeerd om hun sierwaarde. Men beschreef ze als ‘schilderachtig’. Op veel landgoederen dienden dezelfde parkweiden ook tot agrarisch nut; ze werden gehooid, gemaaid en begraasd door het vee. In de Gemengde en Architectonische tuinstijl (ca 1870-1940) veranderde de tuin rond het hoofdhuis weer naar een formele, strakke aanleg. Hier werd het gazon kort gemaaid met de zeis of grasmaaier. Het park daar omheen bleef echter landschappelijk van karakter. De rondwandeling liep langs en soms zelfs dwars door de bloeiende parkweiden.
Maaiers aan het werk op het ‘grote stuk’ van landgoed Elswout; schilderij ‘Gezigt naar Elswout’, ca 1805-1815.
Introductie van de grasmaaier
Rond 1830 knutselde een handige technicus uit Engeland een grasmaaimachine in elkaar. Een revolutionaire ontwikkeling! Ook in Nederland werd de grasmaaier geïntroduceerd. De eerste modellen waren echter zwaar en weinig wendbaar. Men spande er om die reden ook wel een paard voor. Later werd er een kleine verbrandingsmotor opgezet. Machinaal maaien lukt alleen al het gras niet te lang is. De Rotterdamse botanicus en schrijver Heinrich Witte noteerde in 1877; ‘Men wete wel, dat men met zulk een machine niets kan uitrichten wanneer men het gras te hoog laat opgroeien’. Het gras diende dus regelmatig gemaaid te worden. Hierdoor veranderde het grasland in kort gemaaid gazon. Niet iedereen kon zich een dure grasmaaier veroorloven. De zeis bleef nog lange tijd een belangrijk hulpmiddel voor het maaiwerk.
Motormaaier op buitenplaats Waterland te Velzen (N-H), 1923.
‘Hooizaad’ met bloeirijke kruiden
Vroeger werd graszaad geoogst uit hooi; ook wel ‘hooizaad’ genoemd. Het hooizaad was afkomstig van bloemrijke weiden vol met verschillende gras- en kruidensoorten. Later, zo rond 1850, werden grasmengsels naar keuze samengesteld. De Engelse schrijfster en tuinvrouw Jane Loudon zocht met zorg haar graszaad uit, ‘net zoals je bloemen voor je bloementuin uitkiest’. Ter verhoging van de beleving werden voorjaarsbloeiende bloembollen als krokus, Haarlems Klokkenspel en narcis, in het grasveld geplant. Op veel plekken kunnen we nog steeds genieten van deze ‘stinzenbollen’.
Gazon met bonte krokus op Landgoed Overcingel, Assen.
Bloeiend Haarlems Klokkenspel en fluitenkruid op landgoed Beeckestein, Velsen.
Ook nu is het mogelijk om zaadmengsels voor bloemrijk gazon of grasland naar keuze te laten samenstellen. Deze worden dan afgestemd op groeiomstandigheden, de wijze van beheer én op de al aanwezige grassen en kruiden. Inheemse en meerjarige soorten dragen het meest bij aan de biodiversiteit. Eenjarige, exotische akkerbloemenmengsels zijn voor veel insecten niet interessant. De meeste zaadmengsels worden op ecologische wijze gekweekt.
Beheer bloemrijk grasland
Bij bloemrijk grasland valt de hoofdbloei in het voorjaar. Eind juni zijn de meeste grassen, kruiden en stinzenbollen uitgebloeid en hebben ze zaad gezet. Door nu te maaien valt er weer licht op de bodem. Zaden ontkiemen, kruiden en grassen maken nieuw blad en bloeien wellicht nog een tweede keer. Afhankelijk van het weer en de voedselrijkdom in de bodem volgt meestal nog één of een enkele maaibeurt in de zomer en de herfst.
Het maaisel wordt gehooid of groen afgevoerd. Door het maaisel een paar dagen te laten liggen, komen rijpe zaden los. Bij gefaseerd maaien blijft een deel van het bloemrijk grasland gespaard. Wordt de vegetatie echter te weelderig, dan wordt het maaien lastig. Een kort gemaaide strook gras langs het pad geeft een verzorgd beeld en voorkomt dat de vegetatie over het pad gaat hangen. Een gemaaid pad middendoor het grasland kan een verrassende uitbreiding van de rondwandeling opleveren.
Een gemaaide strook gras langs het pad geeft een verzorgd beeld. Kasteel Twickel, Delden (Ov).
Beheer gazon
In historische parken en landgoederen kan het gazon verrijkt zijn met een grote populatie stinzenbollen als krokus, Haarlems Klokkenspel of knikkende vogelmelk. De soms massale bloei levert een prachtig beeld op. Na de bloei en zaadzetting in juni-juli, wordt de eerste keer gemaaid. Daarna wordt het gras regelmatig gemaaid. Het eerste lange maaisel wordt afgevoerd, kort maaisel kan blijven liggen. De groeikern van laagblijvende kruiden als madeliefje zit zo dicht tegen de grond dat de grasmaaier eroverheen maait zonder de plant te raken. Door de laatste maaibeurt kort voor de winter te geven, komen daarna de vroege voorjaarsbloeiers als krokus, goed tot hun recht.
In juni verschijnen de zaaddozen van boerenkrokus.
Bloeiende madeliefjes in kort gemaaid gazon.
